***ส้มป่อย ไม้ศักดิ์สิทธิ์***

ส้มป่อยเป็นไม้พุมรอเลื้อยขนาดใหญ่ มีลักษณะต้นคล้ายชะอมแต่ลำต้นจะมีสีออกแดงน้ำตาล ตามลำต้นกิ่งก้าน มีหนาม ใบเป็นใบประกอบแบบนกสองชั้นใบย่อยรูปขอบขนาน ปลายและโคนใบมน ดอกมีขนาดเล็กเป็นช่อกลมเป็นพู่เหมือนดอกกระถิน ออกตามปลาย กิ่ง ฝักแบนยาว คล้ายถั่วลันเตา สีน้ำตาลดำ ขอบเป็นคลื่น ผิวย่น มีสารกลุ่มซาโปนินสูงถึง 20 % ตีกับน้ำจะเกิดฟองคงทนมาก ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ดหรือปักชำกิ่ง

นอกจากคนไทยใหญ่แล้วคนเฒ่าคนแก่ในภาคเหนือและภาคอีสานรวมถึงประเทศลาว ต่างใช้ฝักของส้มป่อย เพื่อปัดเป่าภัยร้ายเช่นกัน ดังเช่น ในวันสงกรานต์ ที่คนโบราณเชื่อกันว่าเป็นวันที่มี่อาถรรพ์แรง เพราะเศียรของท้าวผกาพรหมอาจหล่นมาสู่โลกเกิดไฟประลัยกัลป์ได้ จึงต้องมีการรดน้ำดำหัวกันด้วยน้ำฝักส้มป่อย เพื่อล้างอาถรรพ์สร้างสวัสดิมงคล ใช้ในพิธีเสริมสิริมงคล พิธีไหว้ครู สะเดาะเคราะห์ แก้อาถรรพ์ไล่ภูติผีปีศาจ ใช้ล้างมือ ล้างหน้า หลังจากกลับจากงานศพ หรือใช้อาบน้ำศพ เพื่อให้ผู้จากไปได้พบสิ่งดีสู่สุคติ หรือการนำฝักส้มป่อยติดตัวไปด้วยในงานเผาศพผีตายโหง เป็นต้น

การเก็บฝักส้มป่อยที่จะนำมาใช้ในการทำพิธีกรรมต่าง ๆ นั้นต้องเก็บในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 4 จึงจะศักดิ์สิทธิ์ หรืออย่างน้อยก็ต้องไปเก็บก่อนฟ้าร้อง หรือก่อนฝนตกลงมา เพราะหากฟ้าร้องฝนตกแล้วถือว่าไม่เป็นยาไม่ขลัง ถือว่า ข้ามปีไปแล้ว เมื่อได้เวลาเก็บ ชาวบ้านจะเลือกเก็บฝักส้มป่อยที่แก่จัด นำไปตากในกระด้งให้แห้งสนิท เก็บใส่ตะกร้า ไว้ใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ ก่อนนำไปใช้นิยมนำฝักส้มป่อยไปผิงไฟพอให้สุก ส้มป่อยจะมีกลิ่นหอมอมเปรี้ยว ผู้ที่เคยล้างหน้าหรืออาบด้วยน้ำส้มป่อยแล้ว ย่อมรู้สึกได้ถึงความมีสิริมงคล เพราะกลิ่นหอมแทรกรสเปรี้ยวของส้มป่อยช่วยให้สดชื่นฟื้นชีวิตชีวาขึ้นมาทันทีทันใด

“ส้มป่อย” สมุนไพรพื้นบ้านของไทย มีสรรพคุณดังนี้

-ใบ รสเปรี้ยวฝาดร้อนเล็กน้อย สรรพคุณขับเสมหะ ถ่ายเมือกมูกในช่องคลอด (ระดูขาว) ล้างเมือกมันในลำไส้แก้บิด ฟอกโลหิต ระดู แก้โรคตาดอก รสเปรี้ยว เป็นยาขับเสมหะ แก้ไข้ทำให้อาเจียน แก้น้ำลายเหนียว แก้โรคผิวหนัง ช่วยขจัดรังแค และบำรุงเส้นผม

-ผล แก้น้ำลายเหนียว เปลือกฝัก รสขมเปรี้ยว เผ็ดปร่า ช่วยทำให้เจริญอาหารกัดเสมหะ แก้ไข้ แก้ซางเด็ก

-ต้น รสเปรี้ยวฝาดแก้ตาพิการ

-ราก รสขม แก้ไข้ แก้ท้องร่วง


**ขนาด และวิธีใช้**

1. ขับปัสสาวะ ชาวเหนือใช้ยอดอ่อนของส้มป่อยต้มน้ำและนำน้ำยามาผสมกับน้ำผึ้ง

2. แก้พิษฝี นำยอดอ่อนของส้มป่อยมาตำรวมกับขมิ้นอ้อยใส่น้ำมันพืชเล็กน้อย หมกไฟพออุ่นและนำไปพอกจะช่วยแก้พิษได้

3. ช่วยทำให้สตรีมีครรภ์คลอดง่าย ใช้ฝักส้มป่อย 3-7 ข้อ ต้มน้ำอาบตอนเย็น และมักอาบก่อนกำหนดคลอด 2-3 วัน แต่ห้ามอาบมากจะทำให้รู้สึกร้อน

4. แก้ท้องร่วงใช้รากส้มป่อยต้มน้ำรับประทาน

5. ฝักปิ้ง ให้เหลืองชงน้ำกินแก้ไอ

6. ใบตำห่อผ้าประคบเส้นให้เส้นอ่อน

ยอดอ่อนของส้มป่อยนำมาใช้แทนยอดมะขามเพื่อทำเป็นอาหารประเภทต้มยำและให้รสเปรี้ยว นอกจากนี้ยังมีการศึกษาพบว่าสารซาโพนินในฝักส้มป่อยทำให้ทีเซลล์ (T cells) ทำงานได้ดีขึ้น ช่วยทำให้ภูมิคุ้มกันของร่างกายดีขึ้น